«Керқұла атты Кендебай» ертегісінің композициялық құрылысы
«Керқұла атты Кендебай» қазақ халық ертегісінің композициялық талдауын келесідей бөліктерге бөлуге болады:
1. Экспозиция (басталуы)
Ертегі Кендебайдың өмірімен таныстырудан басталады. Оның ата-анасы кедей, бірақ жүректері мейірімді, адал адамдар. Бұл бөлікте Кендебайдың қарапайым балалық шағы мен табиғатынан мықты, батыл және әділ адам ретінде қалыптасуы баяндалады.
2. Оқиғаның басталуы (көтеріліс кезеңі)
Ертегіде негізгі оқиға Кендебайдың туғанынан кейін басталады. Ол ерекше бала болып өсіп, көп күш-қуат жинайды. Бір күні ол өзіне сенімділікпен қиындықтарға қарсы тұруға шешім қабылдайды. Осылайша, ол өзінің батылдығын көрсетіп, жорыққа аттанады. Оның басты мақсаты — халықты қиындықтан құтқару.
3. Шиеленісу (даму кезеңі)
Оқиғаның шиеленісуі Керқұла атты Кендебайдың патшаның зұлымдықтарына қарсы күресуінен көрінеді. Ол патшаның қорқынышты тапсырмаларын орындай отырып, батылдығын арттыра түседі. Әсіресе, зұлымдықты жеңуге деген шешімділігі, шындық пен әділдікті қорғау осы кезеңде айқындалады.
4. Шарықтау шегі (кульминация)
Ертегінің шарықтау шегі — Кендебайдың патшаны жеңіп, әділдікті қалпына келтіруі. Бұл сәтте ол барлық қиындықтарды жеңіп, халықты зұлымдықтардан құтқарады. Керқұла аты оның жан серігі мен көмекшісі болып, барлық кедергілерді жеңуге қолдау көрсетеді.
5. Оқиғаның шешімі (қорытынды)
Кендебай ерлігі арқылы елге тыныштық орнатып, әділдікке қол жеткізеді. Ертегі Кендебайдың халықтың батыр әрі сүйікті кейіпкеріне айналуымен аяқталады. Оның ерлігі мен адалдығы ел есінде мәңгі сақталады.
Қорытынды:
Ертегіде Кендебайдың батырлық, әділдік, адалдық секілді қасиеттері көрініс табады. Оның Керқұла атымен серіктестігі және зұлымдыққа қарсы күресі арқылы адам бойындағы ең жақсы қасиеттер дәріптеледі.
